Voor ons ligt het boek ‘Tignanello, a Tuscan Story’, geschreven door Markies Piero Antinori. Dat Toscaanse verhaal begon in 1971, precies 51 jaar geleden. Tignanello wordt gezien als de eerste van de zogenaamde Super Tuscans, waarmee de Renaissance in de Italiaanse wijnindustrie werd ingeluid. Piero Antinori stond aan de wieg van deze omslag. Voor het eerst werd de focus gelegd op kwaliteit en niet op kwantiteit. Italië stond als wijnland tot op dat moment vooral bekend om de mandflessen met goedkope tafelwijn. Dat voor die kwaliteitsslag afwijkende dan de streekeigen druivenrassen nodig waren, zorgde voor strijd. Piero Antinori trad met het gebruik van Cabernet Sauvignon in combinatie met Sangiovese buiten de wetgeving van het Chianti-gebied, waardoor de Tignanello werd afgewaardeerd tot een ‘Vino di Tavola’. Desalniettemin werd de wijn internationaal de hemel ingeprezen. Andere wijnproducenten volgden dan ook zijn voorbeeld.
Bert de Boer: ‘Uiteindelijk ging de overheid overstag en deze wijnen, zoals Tignanello, Guado al Tasso, Solaia en Sassicaia, kregen een eigen kwalificatie: Indicazione Geografica Tipica (IGT). Het was natuurlijk niet alleen een kwestie van wat andere druivenrassen toevoegen en klaar is Kees. De laatste details zijn heel belangrijk om de absolute top te halen. In de wijngaarden stond veel Sangiovese en maar een hoekje Cabernet Sauvignon. Tignanello bevat dan ook 80% Sangiovese en slechts 20% Cabernet Sauvignon. Bij de icoonwijn Antinori Solaia is het net andersom, 75% Cabernet Sauvignon, 20% Sangiovese en 5% Cabernet Franc. Daar wordt niet veel van geproduceerd. Deze wijn is dus uiterst exclusief. In deze streek heerst een microklimaat met veel zon. Daar komt de naam Solaia vandaan. ‘Aia’ betekent in dit geval ‘veel’, dus: veel zon.’
ZEVEN EEUWEN WIJNMAKEN
Van alle Super Tuscans is Solaia de absolute top. De oogst van 2015 werd door zowel James Suckling als door Parkers Wine Advocate beoordeeld met het hoogst haalbare: honderd punten. Zeven eeuwen – 26 generaties – wijn maken heeft zijn vruchten afgeworpen.
‘Van oorsprong komt de familie Antinori uit Florence,’ vertelt Bert. ‘Een adellijke familie, die in de vijftiende en zestiende eeuw samen met het geslacht Pucci en De’ Medici tot de meest invloedrijke families van het klassieke Florence behoorden. Niccolò Antinori, de vader van Piero, trouwde in 1932 met Carlotta della Gherardesca en kreeg het familielandgoed aan de Toscaanse kust bij Bolgheri, tussen Livorno en Piombino, in handen. De familie Gherardesca bezat in dit gebied al sinds 1800 ruim tienduizend hectare. Alle topwijnhuizen in Bolgheri zijn ontstaan door Antinori. Clarice, de zus van Carlotta, trouwde in 1930 met Markies Mario Incisa della Rocchetta. Het landgoed (‘Tenuta’ in het Italiaans) werd gesplitst: Tenuta San Guido, bekend van Sassicaia, en Tenuta Guado al Tasso. Later kreeg Ludovico, de broer van Piero, een stuk van het landgoed San Guido in handen en stichtte met hulp van Piero het beroemde wijndomein Ornellaia.’
De grootte van het landgoed en de veelzijdigheid in bodemsoorten maakt Tenuta Guado al Tasso ideaal om verschillende druivensoorten te planten. Naast de Guado al Tasso wordt hier Cont’Ugo gemaakt (100% Merlot), Matarocchio (100% Cabernet Franc), de prachtige Vermentino, Scalabrone rosé en Il Bruciato, het kleine broertje van Guado al Tasso. De wijngaarden hebben rotsachtige, licht kalkrijke bodems en liggen in de beschutting van glooiende heuvels, vandaar dat het lokaal ook wel het ‘Bolgheri Amfitheater’ wordt genoemd. Dit zorgt voor een uniek microklimaat, met een wind die ’s nachts vanaf de heuvels de druivenstokken koelt, waardoor de druiven perfect kunnen rijpen. Die unieke omstandigheden geven de wijnen van Guado al Tasso hun kenmerkende aroma’s.
Bert: ‘Met de verschillende druiven van de wijn-gaarden bij Bolgheri en op meerdere plaatsen in Toscane en Umbrië gingen ze heel slim om. Ze konden ermee schuiven en in feite elk type wijn maken.’
TOSCAANSE WIJNTEMPEL
De afgelopen jaren heeft de familie veel geïnvesteerd in eigen wijngaarden in Toscane, het naburige Umbrië en in andere delen van Italië. Altijd met de doelstelling om een nog hogere kwaliteit wijn te kunnen leveren en het bedrijf gezond door te geven aan een volgende generatie. Om dit te realiseren heeft de familie Antinori in 2012 een geheel nieuwe wijnkelder en kantoren geopend in het hart van de Chianti Classico regio. De Antinori Chianti Classico Cellars is een futuristische wijnfabriek, architectonisch versmolten met de heuvels van Chianti. De realisatie van dit iconische project nam vijftien jaar in beslag. In de omgeving staat het complex bekend als ‘De Toscaanse wijntempel’. Deze locatie is openbaar voor publiek en relaties. Het is een unieke manier om kennis te maken met de wijnen en het gedachtegoed van de familie Antinori. In Florence, aan de Piazza della Antinori, aan het einde van de beroemde Via dei Corsi, staat het stadspaleis van de familie Antinori. Het wordt nu commercieel geëxploiteerd door de familie, maar Piero heeft er nog altijd een appartement. Bert: ‘De familie heeft ook een buitenhuis bij Montefiridolfi in het Val di Pesa, ten noorden van Florence. Het was van oorsprong een typisch middeleeuws Chianti-dorp met stenen huizen, gekleurd pleisterwerk en een pleintje met een kapel, aan de rand van de wijngaarden van Tignanello en Solaia. Antinori kocht het landgoed van De’ Medici, vandaar de naam: Fonte De’ Medici. Het is nu een prachtig hotel met trattoria, kookschool, tennisbaan en zwembad voor agritoerisme.’
SMAAKGEVOEL
De Renaissance van de Italiaanse wijnen werd een feit toen wijnproducenten zich realiseerden dat kwaliteit moest prevaleren boven kwantiteit en niet meer alleen voor de binnenlandse markt, maar internationaal. Bert: ‘Langzaam maar zeker kwamen er betere wijnen, betere restaurants en kwam de hele beleving van wijn en eten op een hoger niveau. Het geheim zit ‘m in het feit dat de druiven, zoals Sangiovese, oxidatief zijn. Dat zijn druiven, die oxideren vanaf het moment dat ze rijp zijn. Dat geeft mooie zuren en dat wil je, want dat gaat heel goed samen met eten. Nederland heeft de Italiaanse wijnen veel later ontdekt dan de Zwitsers en de Duitsers, omdat wij voor wijn altijd meer op Frankrijk waren gericht. De topwijnen uit Frankrijk zijn nog steeds ontzettend goed, maar inmiddels vrijwel onbetaalbaar. Zonder anderen tekort te willen doen, kun je wel stellen dat alles klopt aan wat er uit Italië komt,’ zegt Bert. ‘Dat heeft volgens mij alles met smaakgevoel te maken. Iedereen loopt er gesoigneerd bij, de steden zijn open musea, het eten is het beste ter wereld en het is een machtig interessant wijnland! Zoveel druivensoorten en microklimaten. Toscane, Veneto, Alto Adige, Puglia, Sardinië, Sicilië; er is een enorme verscheidenheid.’
FRANZ HAAS WINERY
Alto Adige in het noorden is een bergachtig gebied op de grens van Italië en Oostenrijk met koude winters en warme zomers. Hier vinden we het wijndomein van Franz Haas, opgericht in 1880. De 55 hectare aan wijngaarden lopen van 220 tot 1.150 meter en behoren tot de hoogste in Alto Adige. Het wijnhuis is zeven generaties lang van vader op zoon doorgegeven en ze heten allemaal Franz. Het grootste deel van de wijngaarden werd in de jaren ’80 vernieuwd, waardoor er ruimte kwam voor nieuwe rassen, die beter passen bij het type terroir van de streek, voornamelijk klei en kalksteen. De wijnen van Franz Haas zijn aromatisch en hebben een mooie zuurgraad. Het wijnhuis verwierf veel roem door zijn deskundigheid met de pinot nero, de meest gevoelige druif. Deze kennis, aandacht en toewijding hebben onder meer de Pinot Nero Schweizer voortgebracht, een krachtige, complexe rode wijn met een subtiele afdronk.
MASI, DE UITVINDER VAN AMARONE
Ten zuiden van Alto Adige ligt Veneto, een van de meer bekende wijnstreken van Italië en bovendien een cultureel walhalla, met de oude handelsstad Venetië als kloppend hart. Hier kun je genieten van het mooiste wat Italië heeft te bieden op het gebied van architectuur en kunst. Maar ook culinair en op wijngebied staat Veneto hoog aangeschreven. Niet alleen carpaccio zou hier zijn oorsprong hebben, maar ook polenta en tiramisu. Hier komen de rode Bardolino’s en Valpolicella’s vandaan, Soave, Pinot Grigio, de beste Prosecco en – geen wijn, maar wel heel lekker – grappa. Met een wijnproductie van achttien procent is Veneto een van de belangrijkste wijnstreken van Italië. Veneto strekt zich uit van de Alpen in het noorden tot het Gardameer in het westen en grenst in het zuiden aan de streek Emilia Romagna. Het klimaat is zacht en de bodem bevat veel grind, kalk en leem. Veneto, meer specifiek Valpolicella, is de thuishaven van de beroemde wijnen van het wijnhuis Masi. De wijngaarden liggen in de Vajo dei Masi en dat al sinds 1772. Masi staat te boek als de uitvinder van de Amarone, waarvoor met name de druiven-soorten Corvina, Molinara, Rondinella en Oseleta worden gebruikt. De specifieke eigenschappen van Amarone worden verkregen door de traditionele ‘appassimento techniek’. De druiven worden niet geperst, maar ingedroogd op bamboematten, tot het krenten zijn. Er zijn veel druiven voor nodig, waardoor een hoog alcoholpercentage wordt verkregen. De Mazzano Amarone Classico bevat 16% alcohol! Al zeven generaties lang staat hier de familie Boscaini aan het roer en Masi heeft in de loop der jaren ruim 1.300 hectaren aan wijngaarden verworven in Veneto, Toscane en Argentinië. Naast de beroemde Amarone produceert Masi onder meer ook de Brolo di Campofiorin, de Bonacosta Valpolicella, de witte Masianco, mooie Prosecco’s en natuurlijk de zomerse Pinot Grigio delle Venezie. In 1960 nam Masi het historische wijnhuis Serego Alighieri in het hart van Veneto over en sinds 2007 is er een samenwerking met het eveneens iconische huis Bossi Fedrigotti. Krachten worden gebundeld om prachtige wijnen te maken.
UMANI RONCHI
Nog wat verder naar het zuiden aan de Adriatische kust ligt Marche en nog iets zuidelijker, in het hart van Italië, Abruzzo. In deze twee streken heeft het wijnhuis Umani Ronchi 210 hectaren aan wijngaarden, waar onder andere de druivensoorten Verdicchio, Montepulciano en Pecorino worden verbouwd. Verdeeld over twaalf wijngaarden staat hier in totaal 185 kilometer aan wijnstokken, die strikt biologisch verbouwde druiven voortbrengen. Umani Ronchi, eigendom van de familie Bianchi Bernetti, is al sinds 1957 actief in de wijnbouw en is uitgegroeid tot een van de negentien meest toon-aangevende wijndomeinen van Italië, verenigd in de Instituto Grande Marchi. De diverse, karaktervolle wijnen van het domein scoren bij wijnschrijvers als Robert Parkers’ Wine Advocate structureel ruim in de 90 punten. De prijs/kwaliteit verhoudingen van deze intense wijnen is ongelooflijk goed.
PRUNOTTO: TOPWIJNEN UIT PIEMONTE
Een andere grootste wijnregio en culinaire hemel is Piemonte in het noordwesten van Italië. Hier komen niet alleen de truffels vandaan, maar ook wereldberoemde wijnen. Mist (‘Nebbio’) is mede verantwoordelijk voor de typische meteorologische condities in Piemonte, perfect om Nebbiolo te verbouwen. Een van de belangrijkste wijnproducenten in deze wondermooie streek is Prunotto, waarvan de historie meer dan een eeuw teruggaat. Het glooiende landschap is de geboortestreek van Barolo en Barbaresco, beroemde, lichtrode, fruitige wijnen afkomstig van de Nebbiolo druif. In 1989 werd het wijndomein Prunotto overgenomen door Antinori. Dat was het begin van een belangrijke periode, waarin onder leiding van Albiera Antinori de kwaliteit van de wijnen naar een nog hoger niveau werd gebracht. Inmiddels behoort Prunotto al jaren tot de absolute top van Piemonte. De wijnen van Prunotto kenmerken zich door zuivere, streekeigen kwaliteiten: elegant, complex en een enorm bewaarpotentieel. Neem de icoonwijn van Prunotto, de Vigna Colonnello, gemaakt van honderd procent Nebbiolo druiven. Behalve Barolo’s maakt Prunotto prachtige andere wijnen, waaronder de Barbaresco, een Barbera d’Alba en Barbera d’Asti, Occhetti, en Moscato d’Asti. Allemaal wijnen die een perfecte match zijn met al het heerlijks dat deze mooie streek heeft te bieden op culinair gebied.
FEUDO MACCARI
Antonia Moretti Cuseri is eigenaar van wijnhuis Tenuta Sette Ponti in Toscane en maakt hier de Super-Tuscans Oreno en Orma. Tijdens een bezoek aan Sicilië in de jaren negentig werd hier het zaadje geplant voor wijnhuis Feudo Maccari. Nu maakt Cuseri ook ‘Super-Sicilians’. De topwijn Saia wordt gemaakt van de lokale druif Nero d’Avola en de jaargang 2018 scoort geweldig, met onder andere 93 punten van James Suckling en de maximale Tre Bicchieri van de Italiaanse wijnbijbel Gambero Rosso. Het wijnhuis maakt daarnaast twee witte wijnen van het authentieke druivenras Grillo: Olli en Family & Friends. Ondanks dat de wijnen zijn gemaakt van dezelfde druif, zijn ze toch zeer verschillend. Feudo Maccari ligt in Val die Noto, het oostelijke gedeelte van Sicilië. Het estate is zo’n 120 hectare groot, waarvan vijftig hectare grond beplant is met druivenstokken. Sommige druivenstokken zijn tot wel vijftig jaar oud. De stokken groeien veelal in rotsachtige, vulkanische grond en op verschillende hoogtes. Dit, in combinatie met grote verschillen in de temperaturen overdag en ’s nachts, zorgt voor een ultieme balans in de wijnen.
CANTINA SAVA
De wijnen van Cantina Sava uit Puglia zijn nieuw in ons assortiment. In Salento wordt de traditionele ‘Alberello methode’ gebruikt om de streekeigen Primitivo druiven te cultiveren. De planten worden niet met draad geleid of met houtwerk ondersteunt, maar groeien in lage, dichte struiken. Het levert hoge kwaliteit druiven, maar is ook erg kostbaar omdat de oogst beperkt is. De methode is ruim tweeduizend jaar geleden in Italië geïntroduceerd door de oude Grieken. Manduria is de bakermat van de wijnbouw in deze streek, waar voornamelijk de Primitivo di Manduria wordt verbouwd. De perfecte balans tussen het type terroir, het klimaat en de wijnstokken creëert ideale condities. Door de lage en dichte groeiwijze profiteren de druiven optimaal van de warmte van de zon, de hitte van het land en een verkoelende zeebries van twee kanten: over de Adriatische en Middellandse Zee. Ideale omstandigheden voor een goede ontwikkeling van intense tannines en smaken. De constante ventilatie is essentieel voor de kwaliteit, gezondheid en de rijping van de druiven. Dit zijn de belangrijkste ingrediënten, waardoor in Salento buitengewone mediterrane wijnen worden gemaakt. De kelders zijn in Sava, een stadje in Salento, het hart van de productie van olijfolie en de Primitivo di Manduria druif. Vanwege de eeuwenoude wijngaarden wordt deze streek beschouwd als een levend museum van de regionale en nationale wijncultuur. Cantina Sava heeft over een periode van meer dan tien jaar testen uitgevoerd, de beste wijngaarden geselecteerd en past de traditionele technieken toe, die het maximale uit meer dan honderd jaar oude wijnstokken halen. De waardevolle rode steengrond met onderliggende lagen kalksteen vormt een geweldig terroir, waarop de druiven zich perfect kunnen ontwikkelen. In de overtuiging dat een obsessieve aandacht voor elk detail het verschil kan maken, wordt nauwgezet elke delicate fase van de oogst gevolgd. Alle druiven worden in de vroege, koele ochtend vóór zonsopkomst met de hand geoogst om zeker te zijn dat de druiven koud zijn en hun maximale aromatische complexiteit behouden.
De trossen worden na de oogst onmiddellijk naar de kelders in Sava gebracht en onderworpen aan de eerste stappen van het productieproces. Omgeven door de kennis en zorg van vier landbouwkundigen en 21 expert wijnmakers leveren zij geweldige wijnen van een hoge kwaliteit. Het aloude adagium dat in het noorden van Italië het geld wordt verdiend dat door het zuiden wordt uitgegeven, lijkt inmiddels wel tot het verleden te behoren.
